O wyjątkowości Don Juana stanowi nade wszystko jego pierwszeństwo: poemat ów wyznacza bowiem początek przynajmniej kilku tendencji artystycznych kluczowych dla dojrzalej twórczości Wirpszy. Jest to jego pierwsza książka poetycka przyjmująca formę rozbudowanego, wieloczęściowego i wariacyjnego poematu na określony temat, która rychło stanie się znakiem rozpoznawczym autora Faetona. Tego ostatniego wyprzedza Don Juan zastosowaniem autorskiego, można by rzec dekonstrukcyjnego, podejścia do materiału mitologicznego – artystyczne napięcia wyzyskuje w nim Wirpsza przekształcając i kontaminując ze sobą mity o Don Juanie i Fauście, legendę eskimoską o Nuharpiartetaku spisaną przez G.F. Holma oraz Modliszkę Rogera Cailloisa. Materiały te uzupełnia poeta o Zapisy snów – które stanowić będą odtąd stale powracającą w jego twórczości inspirację. To właśnie w ukończonym w drugiej połowie lat pięćdziesiątych Don Juanie wypracował Wirpsza swój charakterystyczny idom poetycki: odchodzący od metafory, a wychylony ku abstrakcji, wykorzystujący zasady rządzące językiem nauki i wymagający od czytelnika aktywnej współpracy. Po raz pierwszy w swojej poezji tak konsekwentnie zwrócił się też w nim autor Sonaty ku muzyczności, podejmując eksperymentalną próbę odzwierciedlenia właściwej muzyce równoczesności brzmień i zastosowania w wierszu techniki polifonicznej. Don Juan jawi się dziś jako poemat wyjątkowy również z uwagi na czas i charakter procesu twórczego, którego efekt stanowi – powstawał on chyba najdłużej z wszystkich utworów poetyckich Wirpszy, a jego pierwszą wersję napisał poeta w Oflagu Gross Born, w którym więziony był w latach 1942-1945. Po ponad dekadzie wersję tę poddał on gruntownej rewizji: zachowując podstawowe idee poematu i nie wymazując jego wojennego kontekstu (vide część Przypomnienie Janiny), przedsięwziął poszukiwania nowych form i środków wyrazu, które pozwoliłyby w jak największym stopniu „artystycznie spożytkować” dostępny mu materiał. Dowiadujemy się tego z wieńczącego Don Juana autorskiego posłowia noszącego tytuł Do czytelnika – przesłanie. Stanowi ono jeszcze jedno novum tej niezwykłej książki – nie tylko bowiem opowiada w nim Wirpsza historię poematu, ale też objaśnia użyte w nim techniki poetyckie i przedstawia zręby swej metody artystycznego przetwarzania mitu jako „sublimacji popędów (…) w dziedzinę cerebralną” poprzez wyposażenie bohatera mitu w rodzaj ponadczasowej nadświadomości, „w nową wiedzę o micie samym”. Uwagi te mają pierwszorzędne znaczenie nie tylko w odniesieniu do samego poematu, ale i z powodzeniem dają zastosować się do interpretacji kolejnych mitologicznych utworów Wirpszy, z Faetonem na czele. Wszystko to czyni z Don Juana tekst wyjątkowy, w którym pamięć o przeżyciach z okresu wojny nakłada się na fascynację psychoanalizą i cybernetyką, zaś nostalgiczna idea ocalenia z wojennej pożogi najważniejszych opowieści europejskiej kultury realizowana jest na drodze neoawangardowego eksperymentu poetyckiego.
Piotr Bogalecki
Witold Wirpsza "Don Juan"
Instytut Mikołowski, 2022
Opracował i przedmowa opatrzył: Dariusz Pawelec
Stron: 52
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
ISBN 978-83-65250-15-5
Cena: 25 zł
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego
Zamówienia na książkę prosimy składać na maila: im.sklep@wp.pl